ANARŞİZM NE DEĞİLDİR?
CAN BAŞKENT
Bu yazıda, anarşizmin ne olmadığına değineceğim. Bunun tahmin edilebilecek bir iki nedeni var. Evvela, her anarşist gibi ben de anarşizm hakkındaki yanlış anlamalardan, anarşizme dair temelsiz beklentilerden ve bunların getirdiği hastalıklı algı ve eylemlerden bunaldım. Bu yazıda, kendi bakış açımdan, anarşizmin ne olmadığını anlatacağım.
Elbette, bir kaç handikapa düşmemek gerek. Öncelikle, anarşizmin çeşitliliği ve heterodoksisi, benim ‘anarşizm değildir’ diye fetva verdiğim kimi eylemlilikleri, pragmatik olarak hiç olmazsa, benimsememiz gerektiğini söylüyor bize. Dahası, benim ‘anarşizmdir’ dediğime, aynı zihniyetle birçok kişi de ‘anarşizm değildir’ diyecektir. Tartışmanın kısırlaşmaması için bu tarz eleştirileri bu yazının kapsamına dahil etmeden, kendi meşrebimce, maruzatımı anlatma gayesi güdeceğim.
Anarşizm nihilizm değildir
Anarşizm, hiçliğin var olduğunu var saymaz. Zira, anarşizm otorite ve hiyerarşinin her şey olduğunu düşünmez. Böylece, hem otorite altında ve esaretinde bir hayat yaratabilir, hem de otoritenin lağvı mucizesi halinde, varlığın hiçliğe dönüşeceğini varsaymaz. Bu nedenle belki, birçok anarşist varoluşçu eğilimler taşır.
Anarşizm hedonizm değildir
Anarşizm, zevki dışlamaz, ancak zevki merkezi eksene koymaz. Zira, anarşist doğrular, bir iki temel anarşist ilkenin çerçevesinde şekillenir. Zevk, bu ilkelerden biri değildir. Benzer şekilde ‘canım istedi’ anarşist bir argüman değildir. Bu nedenle birçok anarşist bazan soğuk birer rasyoneldir.
Anarşizm lümpenlik değildir
Her ne kadar toplumsal gözlemler aksini söylese de, anarşistler lümpen değildir, anarşist taklidi yapanlar ise lümpendir. ‘Lümpen’, Marks ve Engels’in literatüre kattığı bir terimdir ve sınıf bilinci olmayan kitle için kullanılagelir kabaca. Bir devrimci için lümpen, utanç verici bir hakarettir. Serserilik, sorumsuzluk, tembel boşgezerlik, (Marks ve Engels’in tabiriyle) godoşluk, lümpenliğe örneklerdir. Bu nedenle birçok anarşist gece gündüz emek sarfeder daha iyi bir dünya için.
Anarşizm ahlaksızlık değildir
Anarşizm, gene artık pek tespit edilemez olsa da, derin bir ahlakçı damar taşır. Kimilerine göre bu ahlakçılık, bila kayd-u şart, yaşamın her alanına nüfuz etmelidir. Hatta hatta, ne yediğimizden, kiminle yattığımıza dek birçok detay, anarşist ahlakçılık perspektifinden yeniden inşa edilmelidir. Bu nedenle birçok anarşist ‘straight-edge’dir.
Anarşizm post-modernizm değildir
Anlamların bulanıklığını çiğ lingustik hilelerle ve sosyal bilimleri muğallaklıştırarak çözmek anarşizmin bulaşmadığı bir sahadır. Anarşizm, anti-modern olabilir, anarşizm pre-modern olabilir, ama post-modern olamaz. Bu nedenle, birçok anarşist formalisttir.
Anarşizm pasifizm değildir
Pasifizm, anarşist dokunuşa uğramadığı takdirde ezik, anarşizm de pasifizmden beslenmediği sürece zorbadır. Dolayısıyla, anarşist şeytanilik ve tezcanlılıkla harmanlaşmamış pasifizm, devrimci olamayacaktır. Bu nedenle birçok anarşist radikal aktivisttir.
Anarşizm karamsarlık değildir
Her ne kadar hemen her anarşist, ertesi gün devrimi göremeyeceğimizi biliyor olsa da, devrim için mücade etmek, anarşist bir itkidir. Bu itki, kapitalist jargonla kirletilmemiş olduğu gibi, derhal sonuç almaya ve her edimin neticesini ivedi bir şekilde görmeye odaklanmaz. Bu nedenle birçok anarşist iyimserlik hastalığından muzdariptir.
Anarşizm hayalperestlik değildir
Aksine anarşizm devrimciliktir, stratejik eylemliliktir, mücadele gücüdür. Anarşist toplum bir ütopya değil, insanoğlunun çocuk felci hastalığını dünyadan silmeyi istemesi kadar ayakları yere basan, emek yoğun, insana sevinç ve mutluluk veren bir yolculuktur. Bu nedenle birçok anarşist için hayaller birer projedir.
Anarşizm sorumsuzluk değildir
Anarşist toplumsal sorumluluk, bana sorarsanız, taşıması zor bir yük olarak bile düşünülebilir. Anarşist, toplumsal (ve hatta kimi bireysel ve kişisel) meseleleri kendine dert edinir, üstüne vazife addeder. Kollarını sıvar ve girişir. Bu nedenle, anarşistlerin çoğu çok çalışkan ve gayretkeştir.
Anarşizm bencillik değildir
birçok bireyci anarşist dahi hem fikir olacaktır, anarşist ferdiyetçilik ve adem-i merkeziyetçilik, anarşizmin ganimetçi bir bencillik ideolojisi olduğu anlamına gelmez (kapitalizmin ganimetçi bir bencillik ideolojisi olduğu anlamına gelir öte yandan). Bu nedenle birçok anarşist toplumcudur.
Anarşizm keyfiyetçilik değildir
Anarşizm hakkındaki algıların çoğu, anarşist kuram tarafından değil, anarşist bireylerin yarattığı izlenimler üzerinden oluşmuştur. Bu minvalde, anarşizmin yarattığı kimi zaman içi boş bir kavrama dönüşme riski taşıyan ‘özgürlük’ kavramı, keyfiyetçiliğe dönüşebilir. Hangimize aşina değildir ki ‘ben anarşistim, canımın istediğini yaparım’ argümanı. Ancak, bu anarşizm değildir. Bu nedenle birçok anarşist doğu bilgeliklerine yakınen ilgilidir.
Anarşizm solculuk değildir
Anarşizmin elbette Marksçı düşüncelerle tarihsel bir bağı var, ancak bu bağ, anarşizmi solcu düşünceler çerçevesinde değerlendirmeye yetmiyor. Anarşizm, sol/sağ çıkmazının ötesinde bir ideolojinin manifestosudur. Bu nedenle, anarşizm enternasyonelde yer almaz.
Anarşizm bir dogma değildir
birçok ideolojinin aksine, anarşizm bir dogma değildir. Taraftarlarından ziyade, takipçileri vardır. Bununla beraber, birçok eksiği gediği de vardır. Sıklıkla esnetilir, yapıbozulur. Ama buna rağmen, anarşizme anarşistlik yapıp tavizler vermek, anarşizm değildir. Bu nedenle, anarşist sayısı kadar farklı anarşizm vardır.
Anarşizm bilimsellik değildir
Bilimsel veriler, doğrulanır, yanlışlanır. ‘Doğru’nun otoritesine başvurur, zira doğru’yu kabul etmemek akıl dışıdır. Öte yandan, yine bilim felsefesinde kimi düşünürler göstermiştir ki, gerçek bilimle gerçek-olmayan bilimi ayırt etmek için metafizik olmayan güvenilir kriterlerimiz yoktur. Anarşizmi bilimselleştirmeye gayret etmek, bir gün anarşizmin veri, deney ve kuramla yanlışlanabileceği anlamına gelir. Anarşizm dogma değildir, ama bilim hiç değildir. Zira, sosyalizmin aksine anarşizm bir toplum mühendisliği öngörmez. Bu nedenle, anarşistler bilime kuşkuyla yaklaşır.
Anarşizm dinsizlik değildir
Tanrı kavramının otoriter olması gerektiği varsayımı, Tanrı algısına içkin değildir. Kimi dinlere göre, Tanrı omnipotenttir, ama bu gerek bir koşul değildir. Kimi Asya dinlerinde mesele böyle değildir. Her ne kadar bu satırların yazarı, metafiziksel meselelerin kitlesel takipçiliğine ‘din’ dese de, kimi anarşistler, böyle düşünmemektedir. Otoriter olmayan ‘yaratıcı’ imgelemi anarşizme karşıt değildir. Dahası, Hırıstiyanlığın ilk yılları ve kimi heterodoks İslam tarikatları, Daoizm’den Theravada Budizm’ine dek birçok pratik, benzer tınıları yansıtmaktadır. Öte yandan, pratikte baktığımız da, anarşistlerin büyük çoğunluğu dinsiz ya da deisttir. Bu nedenle, Tibet’ten Birmanya’ya birçok mabette anarşizan tınılar gözlenebilir.
Anarşizm taviz vermek değildir
Yakınlarda katıldığım bir anarşist toplantıda (Left Forum 2011), çömez bir genç anarşist sormuştu: ‘Para kazanmak için devasa bir şirkette çalışmak zorundayım. Bir anarşist olarak bunu kendime yediremiyorum. Ne yapmalıyım?’ Eminim, hepimize aşina bir sorundur bu. Ancak, şaşırtıcı bir şekilde, paneldeki anarşistler, bunun normal olduğunu ve gündelik yaşamda bu kadar tavizler vermenin pek sorun olmadığını beyan ettiler. Elbette, kazın ayağı böyle değil. Eğer anarşizmi uygulamak ve yaşamak zor geliyorsa, anarşistim deme hakkınız yoktur. Anarşizm bir zihin egzersizi değil, devrimci bir felsefe ve ideolojidir. Gandhi’nin dediği gibi, ‘gerçekleştirmek istediğimiz değişimin bir parçası’ olmalıyız. Bu nedenle, anarşistlerin hayatı zordur.
Anarşizm sadece okuyup yazmak değildir
Anarşizmin neoliberal çağda bir zihin egzersizine dönüştürülmesi, sakınılması gereken bir yönelimdir. Bu nedenle, anarşistler okudukları kitaplar kadar, eylemlere katılır, diğer benzer fikirli insanlarla ortaklaşarak birçok platformdaki eylemliliklere iştirak ederler. Bu nedenle, anarşistler, şimdi okuduğunuz yazı gibilerini okuduktan sonra, sokağa çıkar.